Odpowiedzialność moralna a odpowiedzialność podatkowa

Opis zawartości pracy

Niniejsza praca została poświęcona problematyce odpowiedzialności moralnej oraz porównaniu jej z odpowiedzialnością prawnopodatkową. Odpowiedzialność moralna jest czymś odmiennym od odpowiedzialności prawnej, dlatego też najpierw zostanie przedstawiona charakterystyka odpowiedzialności - z położeniem nacisku na to, co charakteryzuje odpowiedzialność prawną, a co z kolei składa się na odpowiedzialność moralną, która przecież jest głównym tematem pracy. Do przybliżenia problematyki odpowiedzialności posłuży analiza takich zagadnień, jak porównanie norm prawnych oraz norm moralnych, a także porównanie sankcji prawnych i sankcji moralnych. Na końcu zostanie omówiona kwestia odpowiedzialności moralnej za czyny niezgodne z przepisami regulującymi zobowiązania podatkowe.

Obowiązki moralne a obowiązki prawne

Przed scharakteryzowaniem różnicy występującej pomiędzy normami moralnymi a normami prawnymi, należy przybliżyć zagadnienie obowiązków moralnych. Niekiedy to, co traktujemy jako swój obowiązek, uważamy jednocześnie za coś przypadającego komuś innemu jako jego należność, której może on od nas wymagać, może żądać odpowiedniego wykonania. Wykonanie tego przez nas uważamy nie za wyświadczenie dobrego uczynku, dobrodziejstwo, ale za dostarczenie komuś czegoś, co było mu należne. Natomiast niewykonanie uważamy za wyrządzenie komuś szkody, pozbawienie go czegoś, co mógł sobie rościć jako swoją należność. Przykładem może być wypłacenie umówionego wynagrodzenia robotnikom.

Z kolei w innych przypadkach świadomości etycznej, np. jeżeli odczuwamy obowiązek udzielenia pomocy pieniężnej komuś potrzebującemu, nie uważamy tego, co stanowi naszą powinność, za coś należnego tej osobie. Wymaganie z jej strony, wydawałoby się nam niewłaściwe, nieuzasadnione, natomiast powołany wcześniej przykład wypłacenia wynagrodzenia wydaje się dla odmiany uzasadniony.

W udzieleniu komuś pomocy pieniężnej nie widzimy wywiązania się z jakiejś należności, lecz wyświadczenie dobra, które jest zależne od naszej dobrej woli. Jeżeli natomiast tego nie wykonamy, nie widzimy w tym niedopuszczalnego zamachu na cudze dobro, nie uważamy tego za wyrządzenie krzywdy, za odmowę zadośćuczynienia uzasadnionemu roszczeniu .

W przypadkach pierwszego rodzaju powinność uważa się za skrępowanie w stosunku do kogoś innego, za coś związanego z nim jako jego dobro, za pozycję przynależną mu jako zarobioną lub w inny sposób osiągniętą. Natomiast w przypadkach drugiego rodzaju powinność nie ma w sobie tego skrępowania w stosunku do innych, uważa się ja za coś wolnego, nie związanego z nimi. Obowiązki, które w stosunku do innych ludzi odczuwane są jako wolne, na mocy których innym nic się od obowiązanych nie należy, określa się mianem obowiązków moralnych.

Widać więc, że obowiązki moralne mają odmienny charakter od obowiązków prawnych, które wynikają z konkretnych norm prawnych zawartych w przepisach prawnych. Obowiązki prawne mogą być ustanowione wyłącznie przez kompetentne organy i tylko w określonej, wymaganej formie, np. wszelkie obowiązki podatkowe mogą być nakładane na obywateli wyłącznie w drodze ustawy, a w konsekwencji jedynie przez Parlament uchwalający te ustawy.

Sankcje moralne a sankcje prawne

Każda norma postępowania ogranicza w pewnym stopniu swobodę jej adresatów, nakazując im pewne czyny, a zakazując innych. Adresat normy może nie sprzeciwiać się temu, jeżeli uznaje owe nakazy i zakazy za uzasadnione w świetle jego własnych ocen, tzw. uzasadnienie aksjologiczne autonomiczne. Natomiast w sytuacji, gdy sam nie wie, jak miałby postąpić, zaś normodawca, wyznaczając mu określone postępowanie, uwalnia go od dręczących wątpliwości, narzucając określone wartości, mamy do czynienia z tzw. uzasadnieniem aksjologicznym heteronomicznym. Na ogół jednak to, że ktoś wyznacza komuś określone postępowanie bez pytania go o zdanie, uważane jest przez adresata normy za ograniczenie jego wolności, a spełnianie wyznaczanych przez normę obowiązków uważane jest często za coś uciążliwego, co skłania do spełniania ich tylko wówczas, gdy adresat znajduje się w sytuacji przymusowej .

Jeżeli dany podmiot jest adresatem jakiejś normy postępowania, a przymus w stosunku do niego polega na tym, że przewidywane jest wyrządzenie zła za niezrealizowanie danej normy, zło takie nazywane jest sankcją za przekroczenie tej normy.

Normy prawne charakteryzują się tym, że ich realizowanie poparte jest zazwyczaj zinstytucjonalizowanym przymusem ze strony organów państwowych, które przy tym zastrzegają sobie wyłączność posługiwania się przemocą fizyczną. Instytucjonalizacja przymusu polega na tym, iż z normami prawnymi, które nakazują adresatom określone postępowanie, sprzężone są na ogół funkcjonalnie inne normy, nakazujące z kolei odpowiednim organom państwa wymierzanie, a następnie realizowanie wymierzonej sankcji w stosunku do tych, którzy przekraczają normy pierwszego rodzaju.

Odpowiedzialność moralna pojawia się zatem wszędzie tam, gdzie człowiek podejmuje swoje działania w sposób świadomy i dobrowolny. Jeśli pełna jest świadomość i dobrowolność, pełna jest odpowiedzialność moralna człowieka za jego zachowanie. Natomiast gdy świadomość i wolność działania jest zmniejszona, w tym samym stopniu zmniejszona jest też odpowiedzialność moralna za czyn. Należy jednak pamiętać, że w sytuacjach, w których człowiek nie posiada wolności lub świadomości działania, wyrządzone przez niego zło pozostaje nadal złem, od którego powinien odwrócić się i za które jest zobowiązany zadośćuczynić, gdy tylko odzyska wolność i świadomość działania. Groźnym uproszczeniem i błędem jest pogląd, że nie istnieje żadna odpowiedzialność za popełnione zło, jeśli nie zostało ono popełnione w sposób świadomy i dobrowolny, czyli jeśli nie istnieje odpowiedzialność moralna. Druga skrajność to traktowanie wszystkich złych zachowań w kategoriach osądu moralnego. Także wtedy, gdy dany człowiek nie był świadomy swych działań lub był pozbawiony wewnętrznej wolności.