Zakaz zawierania porozumień ograniczających konkurencję

Ograniczenia w zawieraniu porozumień, których skutkiem byłoby ograniczenie konkurencji zawarte zostały zarówno w prawie krajowym, jak i wspólnotowym. Podstawowe przepisy odnoszące się do polityki konkurencji w Unii Europejskiej znajdowały się jeszcze w Traktacie Rzymskim. Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej skupia się na pięciu podstawowych kierunkach, do których zaliczyć należy:

· eliminację porozumień zmierzających do ograniczenia konkurencji;

· niedopuszczanie do wykorzystania przez firmy pozycji dominującej w ramach rynku;

· kontrolowanie fuzji firm;

· liberalizacja sektorów gospodarki, które zostały zmonopolizowane;

· monitorowanie pomocy państwa.

W odniesieniu do zakazu porozumień ograniczających konkurencję reguluje go artykuł 81 Traktatu o WE. Zakaz ma charakter ogólny i nawiązuje do porozumień horyzontalnych, czyli zawieranych między firmami działającymi w ramach tego samego szczebla produkcji, przetwarzania lub dystrybucji, oraz wertykalnych, czyli między firmami działającymi na różnych szczeblach, które nie konkurują ze sobą w sposób bezpośredni. Traktat precyzuje, że zakaz odnosi się do porozumień między firmami, decyzji związków przedsiębiorstw i praktyk, które zostają uzgodnione między firmami, w sytuacji, gdy wykorzystywane są one do zapobieganiu lub eliminowaniu konkurencji, ograniczaniu konkurencji i zniekształcaniu konkurencji, a efekty tych działań są odczuwalne na rynku. Szczególnie zakazano porozumienia o charakterze cenowym w odniesieniu do cen zakupu lub zbytu, jak również porozumienia, które określają inne warunki handlowe, porozumienia kontyngentowe, czyli zmierzające do ograniczenia lub wprowadzenia kontroli nad wielkościami produkcji, zbytu oraz inwestycji lub postępu technicznego. Traktat zakazuje także porozumień zmierzających do podziału rynku lub źródeł zaopatrzenia oraz porozumień dyskryminacyjnych, zakładających nierówne traktowanie partnerów handlowych w przypadku równorzędnych umów, które prowadziłoby do szkód konkurencyjnych. Zakazane zostały także porozumienia wiązane, polegające na wymuszaniu na partnerach dodatkowych zobowiązań, które nie mają bezpośredniego związku z podstawowym przedmiotem umowy.

Naruszenie określonego w traktacie zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję między firmami implikuje powstanie różnych skutków prawnych. Przede wszystkim porozumienia tego typu nie są ważne z punktu widzenia prawa. Co więcej Komisja Europejska stwierdzając istnienie tego typu porozumienia, ma prawo do nakazania natychmiastowego zaniechania tych nielegalnych praktyk. Ma także prawo do nałożenia na firmy grzywny pieniężnej. Co więcej naruszenie zakazu otwiera drogę do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi.

Przykładem działań podjętych przez Komisję Europejską w przedmiotowym zakresie może być zakaz porozumienia kartelowego wydany w 1998 roku, którego zasięg objął całą wspólnotę. Inny przykład to zakaz porozumień cenowych między dwoma producentami cukru działającymi na terenie Wielkiej Brytanii.

Prawo wspólnotowe przewiduje możliwość wyłączenia spod omawianego zakazu zawierania takich porozumień wybranych przedsiębiorstw w określonych sytuacjach. Zakaz ten nie może być stosowany w sytuacji, gdy zawarte porozumienie odgrywa korzystną rolę w odniesieniu do wzrostu efektywności gospodarowania, postępowi technologicznemu i może przynosić bezpośrednie korzyści konsumentom, na przykład przyjmując postać obniżki cen. Jednocześnie umowa taka, by zakaz nie został zastosowany nie może ograniczać konkurencji ponad miarę. Wyłączenie, o którym mowa może mieć charakter indywidualny lub grupowy. Komisja Europejska ma prawo wyrazić zgodę na wyłączenie indywidualne na podstawie wniosku stron porozumienia, które wcześniej mają obowiązek zawiadomienia Komisji o zawieranym porozumieniu. Wyłączenia o charakterze grupowym realizowane są w formie rozporządzeń Rady i rozporządzeń o charakterze wykonawczym Komisji i nie jest konieczna notyfikacja. Zakres wyłączeń grupowych jest dość szeroki i dotyczy w szczególności:

· porozumień w dziedzinie licencji patentowych;

· badań i rozwoju

· technologii;

· porozumień franchisingowych;

· wybranych porozumień o charakterze dystrybucyjnym i specjalizowanych;

· pewnych rodzajów porozumień transportu lotniczego.

Ważniejszym wyłączeniem indywidualnym, zrealizowanym przez Komisję, była decyzja wydana w 1996 roku, która była zgodą na kompleksową umowę o współpracy w ramach sektora bankowego, na okres 10 lat między Banque Nationale de Paris S.A. oraz Dresdner Bank AG. Inna zgoda, wydana w 1998 roku, dotyczyła umowy powołującej joint venture działającą w dziedzinie telewizji cyfrowej pomiędzy brytyjskimi firmami.

Polskie ustawodawstwo reguluje zakaz praktyk ograniczających konkurencję w zakresie zakazu zawierania porozumień skutkujących ograniczeniem konkurencji i zakazu nadużywania pozycji dominującej na rynku. Sytuacje te są odmienne i obejmują różne od siebie stany faktyczne, które jednak prowadzą do powstania takiego samego skutku.

Pojęcie porozumień zostało w ustawie sformułowane jako umowy zawierane między firmami i związkami przedsiębiorstw lub niektóre postanowienia tych umów, uzgodnienia dokonane w dowolnej formie przez dwóch lub większą liczbę przedsiębiorstw lub ich związków, ale również uchwały i pozostałe akty związków przedsiębiorstw lub ich organów statutowych.

W ramach omawianych przepisów obowiązuje zasada „de minimis”, która odnosi się do tak zwanych porozumień bagatelnych. Do nich nie jest stosowany zakaz porozumień. Dotyczy to w szczególności porozumień zawieranych pomiędzy konkurentami, których wspólny udział w rynku w ramach roku kalendarzowego wyprzedzającego zawarcie porozumienia, nie jest większy niż 5%. Innym rodzajem porozumień są tu porozumienia zawierane między firmami działającymi w ramach różnych szczebli obrotu, których wspólny udział w rynku w ramach roku kalendarzowego poprzedzającego zawarcie umowy nie był większy niż 10%.

Prawo antymonopolowe zakazuje również nadużywania pozycji dominującej w ramach rynku właściwego przez jednego lub większą liczbę przedsiębiorców. Sytuacja taka ma miejsce w następujących przypadkach:

· gdy ma miejsce narzucanie nieuczciwych cen w sposób bezpośredni lub pośredni, co obejmuje:

- ceny nadmiernie wygórowane lub bardzo niskie;

- odległe terminy płatności;

- inne warunki zakupu lub sprzedaży towarów;

· gdy ma miejsce ograniczenie produkcji, zbytu lub postępu technicznego, co odbywa się ze szkodą dla podmiotów współpracujących lub odbiorców końcowych;

· gdy stosowane są w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwe lub niejednolite warunki umowne, które skutkują stworzeniem dla tych osób zróżnicowanych warunków konkurencji;

· gdy zawarcie umowy jest uzależnione od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego rodzaju świadczenia, które nie ma rzeczowego lub zwyczajowego związku z przedmiotem zawieranej umowy;

· gdy ma miejsce przeciwdziałanie kształtowaniu się uwarunkowań koniecznych do powstania lub rozwoju konkurencji;

· gdy narzucane są przez przedsiębiorcę uciążliwe warunki umów, które przynoszą mu uzasadnione korzyści;

· gdy stwarzane są konsumentom uciążliwe uwarunkowania dochodzenia swoich praw;

· gdy następuje podział rynku zgodnie z kryteriami terytorialnymi, asortymentowymi lub o charakterze podmiotowym.

Czynności o charakterze prawnym, które stanowią przejaw nadużywania pozycji dominującej są uznawane w całości lub właściwej części za nieważne.

Bibliografia:

1. Agata Jurkowska „Doktryna niezbędnych ograniczeń we wspólnotowym orzecznictwie antymonopolowym w sprawach porozumień ograniczających konkurencję”, Warszawa, 2004, Uniwersytet Warszawski

2. Ewa Radomska „Politka konkurencji a funkcjonowanie rynku UE”, Warszawa, 2008, Wyższa Szkoła Zarządzania

3. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. „o ochronie konkurencji i konsumentów”.