Historia prawa antymonopolowego w Polsce

Celem pracy jest omówienie historii prawa antymonopolowego w Polsce – od roku 1918 aż do teraźniejszości.

W niniejszej pracy będzie mowa na temat prawa antymonopolowego, pominięte zostaną rozważania na temat nieuczciwych praktyk przedsiębiorców na rynku oraz kwestie pomocy publicznej zakłócającej konkurencję.

Właściwie na każdym etapie rozwoju gospodarki towarowej istnienie oraz niezakłócone funkcjonowanie konkurencji na rynku miało dla państwa istotne znaczenie i stawało się przedmiotem interwencji publiczno-prawnej. Motywy i zakres ochrony konkurencji zmieniały się wraz z rozwojem gospodarki rynkowej. Najwcześniejszym i jednocześnie najdłużej utrzymującym się motywem ochrony konkurencji był protekcjonizm państwowy. Państwo odgrywało ważną rolę w tworzeniu warunków dla powstania systemu wolnej konkurencji, ochraniając konkurencję jako mechanizm ekonomiczny oraz jako sferę stosunków społecznych pomiędzy producentami i konsumentami. Ochrony konkurencji wymagały rzecz jasna interesy uczestników rynku. Szczególne zagrożenie tych interesów powstało w okresie kapitalizmu monopolistycznego. Kolejnymi historycznie motywami ochrony konkurencji były ochrona konsumenta w ramach walki z nieuczciwą konkurencją, a także ochrona konkurencji w wymiarze międzynarodowego rynku gospodarczego . Ochrona prawna konkurencji ma tradycję sięgającą końca XIX wieku, kiedy została uchwalona ustawa Schermana w 1890 r. uważana za pierwszy akt prawa antymonopolowego .

Krajowe systemy ochrony prawnej konkurencji są dość zróżnicowane. Dotyczy to w głównej mierze zakresu ochrony udzielanej przez państwo, jak i form prawnych ochrony. Pod tym względem wyróżnić należy rozwiązania prawne zastosowane w krajach anglosaskich i w pozostałych krajach.

W krajach anglosaskich ochrona dotyczy przede wszystkim samego mechanizmu konkurencji, dlatego też sprowadza się do walki z praktykami monopolistycznymi i ze skutkami posiadania pozycji dominującej na rynku. W krajach tych właściwie nie wyodrębnia się specjalnej ochrony konkurencji ze względu na wzorzec konkurencji uczciwej. Rzadko też akcentowana jest potrzeba odrębnej regulacji prawnej w dziedzinie ochrony konsumenta. Pojęcie praktyk monopolistycznych traktowane jest bowiem szeroko i stale uzupełnia się je nowymi klauzulami, których dostarcza praktyka gospodarcza. Ukształtowany w ten sposób system ochrony konkurencji nie jest oczywiście pozbawiony przepisów prawa cywilnego, handlowego, celnego, podatkowego, dewizowego, bankowego i administracyjnego, które chronią dobre obyczaje kupieckie, swobodę umów, interesy podmiotów krajowych itd.

Oprócz tego w systemach europejskich można spotkać przykłady rozwiązań prawnych, które przypisują ważną rolę prawodawstwu antymonopolowemu, jak również tradycyjnej ochronie nieuczciwej konkurencji. Wyraża się to w obowiązywaniu kilku ustaw z zakresu ochrony konkurencji, które w sumie tworzą dopiero całość i pewien system (np. w Polsce) .

Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały początki ustawodawstwa antymonopolowego w Polsce. W poszczególnych punktach omówiono takie zagadnienia, jak: wpływ historii na rozwój prawa antymonopolowego w Polsce, regulacje zawarte w ustawie z dnia 28 marca 1933 r. o kartelach, regulacje zawarte w ustawie z dnia 13 lipca 1939 r. o porozumieniach kartelowych, okres gospodarka planowej i brak zapotrzebowania na prawne regulacje w latach PRL-u, regulacje ustawy z dnia 28 stycznia 1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej.

Drugi rozdział pracy jest najbardziej obszerny i zawiera omówienie najważniejszych aspektów dotyczących wszystkich trzech polskich ustaw antymonopolowych uchwalonych od roku 1990. Chodzi tu mianowicie o: ustawę z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji, a także ustawę z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

W trzecim rozdziale pracy przybliżono proces harmonizacji polskiego prawa antymonopolowego z regulacjami unijnymi. Rozdział ten składa się z dwóch punktów. Omówiono w nich harmonizację polskiego prawa antymonopolowego z prawem wspólnotowym przed przystąpieniem Polski do UE, jak również prawo antymonopolowe w Polsce po akcesji do Unii Europejskiej.

Podstawę źródłową pracy stanowią monografie dotyczące prawa antymonopolowego, podręczniki do prawa gospodarczego publicznego, a także artykuły opublikowane w periodykach prawniczych. Przy pisaniu pracy posługiwano się także tekstami aktów prawnych.