Rola samorządów w organizowaniu zbiorowego transportu publicznego

Czym jest zbiorowy transport publiczny?

Zbiorowy transport publiczny to system przewozu osób, który jest organizowany i dostępny dla ogółu społeczeństwa. Jego celem jest zapewnienie możliwości przemieszczania się większej liczby osób jednocześnie, zazwyczaj po określonych trasach i według ustalonego rozkładu jazdy. Obejmuje on różne środki transportu, takie jak autobusy, tramwaje, metro, trolejbusy, pociągi podmiejskie czy promy pasażerskie. Usługi te mogą być świadczone zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne, ale zawsze mają charakter ogólnodostępny i są regulowane przez odpowiednie przepisy, często z dofinansowaniem ze środków publicznych.

Dzięki zbiorowemu transportowi publicznemu możliwe jest zmniejszenie liczby prywatnych pojazdów na drogach, co przyczynia się do ograniczenia korków, obniżenia emisji spalin oraz poprawy jakości powietrza. Jest to także rozwiązanie bardziej ekonomiczne i ekologiczne dla mieszkańców, szczególnie w dużych aglomeracjach. Transport publiczny ma istotne znaczenie społeczne — ułatwia mobilność osobom, które nie posiadają własnego samochodu, poprawia dostęp do miejsc pracy, edukacji i usług, a także wspiera rozwój zrównoważonego systemu komunikacji w miastach.

Status prawny organizacji zbiorowego transportu publicznego w Polsce

Zbiorowy transport publiczny w Polsce jest uregulowany przede wszystkim w ustawie z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym. Ustawa ta określa zasady organizacji, finansowania i funkcjonowania tego rodzaju transportu oraz wskazuje podmioty odpowiedzialne za jego zapewnienie. Zadania związane z organizacją transportu publicznego są przypisane różnym szczeblom samorządu terytorialnego oraz, w pewnych przypadkach, administracji rządowej. W zależności od obszaru i zasięgu przewozów, organizatorem może być gmina, związek gmin, powiat, związek powiatów, województwo lub minister właściwy do spraw transportu (w przypadku przewozów o charakterze krajowym i międzynarodowym).

Rola samorządów w organizacji lokalnego zbiorowego transportu publicznego

Najczęściej za transport lokalny, taki jak linie autobusowe czy tramwajowe w obrębie jednej miejscowości lub gminy, odpowiada gmina jako zadanie własne z zakresu zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszkańców. Transport powiatowy i wojewódzki obejmuje połączenia międzygminne i międzymiastowe w obrębie danego regionu. Państwo natomiast odpowiada głównie za przewozy o znaczeniu krajowym oraz międzynarodowym, w tym część przewozów kolejowych. Regulacje przewidują również możliwość zawierania umów między organizatorami a operatorami (przewoźnikami) oraz mechanizmy finansowania, w tym dopłaty i rekompensaty dla operatorów realizujących usługi o charakterze użyteczności publicznej.

Organizacje zajmujące się zbiorowym transportem publicznym w Polsce na poziomie lokalnym

W Polsce największymi organizatorami lokalnego zbiorowego transportu publicznego są przede wszystkim miejskie jednostki i spółki komunalne działające w dużych aglomeracjach. Do najważniejszych można zaliczyć:

• Zarząd Transportu Miejskiego w Warszawie (ZTM Warszawa) – odpowiada za organizację komunikacji autobusowej, tramwajowej, metra i kolei aglomeracyjnej w stolicy oraz okolicznych gminach współpracujących.
• Zarząd Transportu Publicznego w Krakowie (ZTP Kraków) – koordynuje transport autobusowy i tramwajowy w Krakowie oraz na części obszarów sąsiednich gmin.
• Zarząd Transportu Metropolitalnego w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (ZTM GZM) – obsługuje komunikację autobusową, tramwajową i trolejbusową na obszarze kilkudziesięciu gmin województwa śląskiego.
• Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi (ZDiT Łódź) – organizuje komunikację miejską w Łodzi i części gmin ościennych.
• Zarząd Transportu Miejskiego w Poznaniu (ZTM Poznań) – odpowiada za komunikację autobusową i tramwajową w Poznaniu oraz na terenie tzw. aglomeracji poznańskiej.
• Zarząd Transportu Miejskiego w Lublinie (ZTM Lublin) – organizuje przewozy autobusowe i trolejbusowe w mieście i gminach sąsiadujących.