Dowód z przesłuchania stron w procesie cywilnym

Celem pracy jest omówienie prawnych aspektów dowodu z przesłuchania stron w polskim procesie cywilnym. Temat niniejszej pracy został wybrany ze względu na prywatne zainteresowania autora. Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że zagadnienie dowodu z przesłuchania stron jest tematem rzadko omawianym w monografiach i czasopismach prawniczych. Zagadnienie to zostało całkiem gruntownie omówione w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej na temat dowodu z przesłuchania stron ukazało się kilka artykułów, w tym jedno obszerniejsze opracowanie autorstwa S. Hanausek z 1971 roku. Problematyka ta była też omawiana wielokrotnie w podręcznikach do procesu cywilnego oraz w komentarzach do kodeksu postępowania cywilnego.

Realizację zasady prawdy obiektywnej zapewniają przede wszystkim gwarancje zawarte w przepisach regulujących postępowanie dowodowe. Sąd musi dokonać wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Sąd jest zatem obowiązany: po pierwsze, podjąć ciąg czynności procesowych mających na celu zebranie całego materiału dowodowego; po drugie, rozpatrzyć cały zgromadzony materiał dowodowy. Przez materiał dowodowy należy rozumieć ogół dowodów, których zebranie jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy .

Problematyka wykorzystania stron postępowania jako źródła dowodowego od lat stanowi jedno z kluczowych zagadnień postępowania cywilnego. które wzbudza przy tym wiele wątpliwości a czasami prowadzi do nieporozumień. Wiąże się to z tradycyjnym założeniem, że strona jako osoba najbardziej zainteresowana w wyniku toczącego się postępowania nie powinna w zasadzie służyć za dowód prawdy przedstawionych przez nią taktów. Z doświadczenia wynika bowiem, że interes prywatny stron często bierze górę nad ich prawdomównością, co może przyczynić się do poczynienia ustaleń faktycznych sprzecznych z prawdą . Z drugiej strony w literaturze wskazuje się na szczególną rolę jaką pełnią wiadomości stron o faktach będących podstawą sporu. Strony są osobami najlepiej a czasami jedynie zorientowanymi w stanie faktycznym sprawy. Informacje pochodzące od stron mają szczególne znaczenie w postępowaniu cywilnym, które dotyczy sporów prywatnych, powstających często na tle stosunków prawnych z ograniczonym udziałem osób trzecich (np. zawarcie urnowy bez udziału świadków). W tych wszystkich sprawach, w przypadku niedochowania formy pisemnej brak byłoby w zasadzie możliwości ustalenia taktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy .

W konsekwencji w doktrynie często wskazuje się, że możliwość wykorzystania informacji pochodzących od stron postępowania jako środka dowodowego ma przede wszystkim na celu zapobieżenie skutkom nieudowodnienia przez strony stwierdzonych faktów, czyli złagodzenie skutków niesprostania ciężarowi dowodu. W różnych systemach procesowych wypracowano jednak rozmaite modele udziału stron jako podmiotów udzielających informacji o faktach. Począwszy od takich systemów, gdzie w ogóle nie traktuje się wypowiedzi stron jako środka dowodowego, przez rozwiązania mniej lub bardziej kompromisowe, aż do rozwiązania krańcowo odmiennego umożliwiającego przesłuchanie strony w charakterze świadka .

Praca składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy poświęcony został zagadnieniom dotyczącym pojęcia i rodzajów dowodów, a także ocenie dowodów przez sąd.

W rozdziale drugim przedstawiono problematykę dowodu z przesłuchania stron w aspekcie historycznym, a więc na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r.

Przedmiotem rozważań w rozdziale trzecim jest przybliżenie charakteru prawnego dowodu z przesłuchania stron już w oparciu o przepisy obecnie obowiązującego k.p.c.

W czwartym, jednocześnie ostatnim rozdziale pracy przedstawiono zagadnienia dotyczące przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron na podstawie obecnie obowiązujących przepisów. W poszczególnych punktach tego rozdziału omówiono takie kwestie, jak: dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, pierwsza faza przesłuchania oraz druga faza przesłuchania.

Główną metodą badawczą zastosowaną w pracy jest metoda dogmatyczno-prawna. Oprócz tego w rozdziale drugim wykorzystano metodę historyczno-prawną. Podstawę źródłową pracy stanowią monografie dotyczące postępowania dowodowego, podręczniki do postępowania cywilnego, komentarze do kodeksu postępowania cywilnego, a także artykuły poświęcone dowodowi z przesłuchania stron opublikowane w periodykach prawniczych.