Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony

Celem pracy jest omówienie funkcjonowania Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.

W odniesieniu do Unii Europejskiej bezpieczeństwo ma kilka wymiarów. Po pierwsze, wewnętrzny wymiar polityczny, który można podzielić na integrację polityczną, obejmującą budowę wspólnot bezpieczeństwa, rozszerzenie obejmujące bezpieczeństwo zapewniane specyficznymi i kompleksowymi środkami oraz spójność, to jest wyznaczniki i ograniczenia wspólnego działania. Po drugie, jest to zewnętrzny wymiar funkcjonalny, czyli tradycyjne polityki, takie jak handel, pomoc, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej (WPZiB) oraz nowe - od nadzorowania granic do zarządzania kryzysowego cywilnego i militarnego, zawierające się w formule Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO). Po trzecie, wymiar geograficzny, który przesądza o tym, że Unia Europejska ogniskuje swoją uwagę na państwach kandydujących do członkostwa i najbliższym sąsiedztwie, stopniowo rozszerzając zakres działań o byłe kolonie czy inne dalsze regiony. Wynika to z faktu, że UE jest ostrożna w twierdzeniach o jej pierwszorzędnej roli w regionach, w odniesieniu do których jej wiedza i instrumenty są słabo rozwinięte. Po czwarte, jest to wymiar biurokratyczny, obejmujący skomplikowaną sieć instytucjonalną, złożoną z instytucji UE, specyficznych instytucji powstałych do realizacji EPBiO oraz wielu elementów instytucjonalnych, tworzonych najczęściej ad hoc .

Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej, będąca przedmiotem analizy w niniejszej pracy, obejmuje zatem zarządzanie kryzysami w strukturze militarnej i pozamilitarnej (cywilnej). Jest to dobrowolna współpraca państw członkowskich Unii oraz innych zainteresowanych i powiązanych z UE więziami instytucjonalnymi podmiotów, o charakterze międzyrządowym. Elementy ponadnarodowe mają jedynie niewielki wpływ na niektóre aspekty tych działań. Można zatem powiedzieć, że EPBiO to zapobieganie konfliktom i zarządzanie nimi „w Europie” i „przez Europę”. To pierwsze oznacza podejmowanie działań stabilizacyjnych przez Unię Europejską w obrębie Europy, aby zapewnić swoje bezpieczeństwo. Drugie z kolei oznacza, że Unia Europejska posiada instrumenty, by stabilizować sytuację globalną, co jest przejawem realizacji globalnej roli UE i efektywności jej polityki zagranicznej .

Najogólniej rzecz ujmując, można stwierdzić, iż EPBiO obejmuje trzy wymiary, będące jednocześnie fazami chronologicznymi kryzysu: zapobieganie, zarządzanie i rozwiązywanie konfliktu (kryzysu). Zapobieganie konfliktom polega na zapobieżeniu przeobrażenia się sytuacji kryzysowej w taką, która „wymyka się spod kontroli" i towarzyszy jej przemoc. Wymaga to przede wszystkim realizowania projektów długoterminowych, chociaż interwencje nagłe też nie są wykluczane w tej fazie. Zarządzanie konfliktem lub kryzysem jest natomiast skierowane na zapobieganie eskalacji, kiedy konflikt się rozpoczął. Na ogół jest to krótkoterminowa operacja z użyciem siły. Rozwiązywanie konfliktu to próba przywrócenia pokoju, głównie przez zastosowanie środków o charakterze średniofalowym .

Pojmowana w powyższy sposób EPBiO jest obecnie coraz bardziej istotnym elementem funkcjonowania Unii Europejskiej. Konieczne jest jednak wyjaśnienie samej nazwy tej polityki. Obecnie w odniesieniu do tej polityki Unii Europejskiej stosuje się określenie - Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony, z pominięciem pierwszego wyrazu - Wspólna. Wcześniejsze nazewnictwo było stosowane, gdyż określenie tej polityki jako Wspólnej oznaczało, że nie był to jednolity, wspólnotowy instrument Unii Europejskiej, ale wspólny „produkt” interesów, wartości i kultur strategicznych państw członkowskich Unii. Dlatego też EPBiO jest traktowana jako proces interakcji różnych podmiotów, odwołujących się do własnych polityk bezpieczeństwa i obrony, który jednakże przebiega coraz bardziej dynamicznie na poziomie Unii Europejskiej. Istota EPBiO wynika zaś z faktu, że jest to brakujący element polityki zewnętrznej Unii Europejskiej, ma być spójnym narzędziem działań UE służącym do realizacji celów w zakresie bezpieczeństwa, a jednocześnie nie narusza możliwości prowadzenia przez poszczególne państwa ich suwerennych polityk, gdyż ma charakter dobrowolny .

Praca podzielona została na cztery rozdziały. W rozdziale pierwszym zatytułowanym „Geneza Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony” poświęcono nieco miejsca powstaniu Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej (WPZiB) oraz procesowi tworzenia Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony jako instrumentu WPZiB.

Rozdział drugi p.t. „Struktura instytucjonalna Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony” zawiera rozważania związane z instytucjami formułującymi strategię polityczną oraz instytucjami opracowującymi taktykę działania. W ramach instytucji formułujących strategię polityczną omówiono Radę Europejską, Radę ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych, Komitet Stałych Przedstawicieli – COREPER, Parlament Europejski, Instytut Studiów Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Europejskie Kolegium Bezpieczeństwa i Obrony, Europejską Agencję Obrony oraz Centrum Satelitarne. Natomiast w ramach instytucji opracowujących taktykę działania scharakteryzowano Sekretarza Generalnego Rady/Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB, Sekretariat Generalny Rady, Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy Unii Europejskiej, Sztab Wojskowy Unii Europejskiej, Komitet ds. Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysami oraz Komisję Europejską.

W rozdziale trzecim zatytułowanym „Formowanie i finansowanie operacji w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony” wyjaśniono szczegółowe kwestie poświęcone funkcjonowaniu Komórek Planistycznych, Komitetu Współuczestników oraz całego mechanizmu finansowania operacji.

W czwartym rozdziale zatytułowanym „Realizacja Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony” omówiono takie zagadnienia, jak: określenie Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa, tworzenie potencjału UE w zakresie zarządzania kryzysami oraz prowadzenie operacji zarządzania kryzysami.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Geneza Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
3. Struktura instytucjonalna Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
4. Formowanie i finansowanie operacji w ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
5. Realizacja Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
6. Zakończenie
7. Bibliografia