Europejski Trybunał Praw Człowieka

Celem pracy jest omówienie działalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który w europejskim systemie praw człowieka stanowi instytucjonalną gwarancję proceduralną egzekwowania postanowień Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Efektywność systemów ochrony praw człowieka zależy w pierwszym rzędzie od tego, jak skuteczne są procedury implementacji i kontroli wykonywania zobowiązań przez państwa. Ochrona praw człowieka w płaszczyźnie materialnoprawnej byłaby fikcją, gdyby podmioty uprawnione nie posiadały środków umożliwiających dochodzenie swoich praw. Jednak gwarancje proceduralne to coś więcej niż tylko instrumenty prawne służące zgłaszaniu roszczeń wobec państw (a ściślej: władzy publicznej) w kontekście naruszeń praw człowieka. Szersze spojrzenie na proceduralną sferę systemów ochrony pozwala stwierdzić, że każda przewidziana przez prawo (zarówno krajowe, jak i międzynarodowe) droga prawna służąca zapobieżeniu naruszeniom praw człowieka lub naprawienia skutków naruszeń ex post stanowi instrument proceduralnej ochrony tych praw .

Najważniejszym środkiem dochodzenia roszczeń w systemie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jest skarga indywidualna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. System proceduralny Konwencji, a w tym model postępowania w sprawie skargi indywidualnej, był wielokrotnie modyfikowany za pomocą protokołów dodatkowych. Reforma procedury strasburskiej (jak często określa się nieformalnie postępowanie w sprawie skargi indywidualnej) ma zresztą charakter ciągły. W pierwszej dekadzie XXI w. rozpoczął się proces ratyfikacyjny Protokołu nr 14 do Konwencji, który dokonuje istotnych zmian w trybie rozpatrywania skarg do Trybunału. Przełomowe dla postępowania w sprawie skargi do ETPC było wdrożenie (od 1 listopada 1998 r.) reformy na podstawie Protokołu nr 11, który zastąpił Europejską Komisję Praw Człowieka i „stary” sesyjny Europejski Trybunał Praw Człowieka, jednym organem międzynarodowym, który przybrał nazwę tego ostatniego i obraduje w trybie stałym. W toku ewolucji modelu skargi strasburskiej doprowadzono także do przeobrażenia roli Komitetu Ministrów Rady Europy (jednego z organów głównych tej organizacji) - obecnie Komitet Ministrów nie ma już żadnych funkcji jurysdykcyjnych, a jego rola w systemie Konwencji polega głównie na nadzorowaniu wykonania wyroków Trybunału .

Siła mechanizmu skargowego w systemie Konwencji tkwi przede wszystkim w wiążącym charakterze orzeczeń Trybunału oraz mechanizmie implementacyjnym stosowanym przez Komitet Ministrów - poza środkami o charakterze indywidualnym, tj. wykonaniem wyroku Trybunału w danej sprawie (najczęściej zapłata kwot zasądzonych przez Trybunał tytułem zadośćuczynienia lub odszkodowania), Komitet Ministrów oczekuje także od państw-stron Konwencji podejmowania określonych środków o charakterze ogólnym, które mają zapobiec powtarzaniu się podobnych naruszeń Konwencji w przyszłości (np. zmiana ustawodawstwa, praktyki organów władzy publicznej, rozpowszechnienie wyroku wśród danej grupy zawodowej - sędziów, prokuratorów, etc.). Od chwili wejścia wżycie Protokołu nr 11 kompetencja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do przyjmowania i rozpatrywania skarg indywidualnych jest dorozumiana, tj. nie wymaga dodatkowych deklaracji nowoprzystępujących państw-stron. Gwarancjami proceduralnymi systemu Konwencji objęte są zatem wszystkie osoby pozostające pod jurysdykcją wszystkich państw członkowskich Rady Europy - stron Konwencji .

Praca podzielona została na pięć rozdziałów. W pierwszym rozdziale pracy zawarto informacje dotyczące rozwoju koncepcji praw człowieka na szczeblu międzynarodowym po zakończeniu II wojny światowej, uchwalenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w 1950 r. przez Radę Europy oraz genezy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Drugi rozdział pracy poświęcony jest organizacji i kompetencjom Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W rozdziale tym szczegółowo omówiono również status sędziego Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

W rozdziale trzecim przybliżone zostały kwestie związane ze skargą indywidualną do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Poszczególne punkty tego rozdziału dotyczą takich zagadnień, jak: wstępne rozpatrywanie skarg przez Europejską Komisję Praw Człowieka do 1998 roku, formalne i materialne przesłanki dopuszczalności skargi indywidualnej wnoszonej do Trybunału, procedura postępowania przed Trybunałem, a także rozstrzygnięcie sprawy przez Trybunał w przedmiocie skargi indywidualnej.

Czwarty rozdział pracy zawiera charakterystykę podstawowych instrumentów prawne stosowane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Chodzi tu o takie kwestie, jak: wyroki Trybunału, środki tymczasowe, polubowne rozstrzygnięcie sprawy, odpowiedzialność odszkodowawcza państw, wyroki pilotażowe Trybunału, skuteczność nadzoru nad wykonywaniem wyroków Trybunału.

W piątym, jednocześnie ostatnim rozdziale pracy omówiono praktykę rozpatrywania skarg indywidualnych przeciwko Polsce.

Tytuły rozdziałów:
1. Wstęp
2. Zagadnienia wprowadzające
3. Organizacja i kompetencje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
4. Skarga indywidualna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
5. Podstawowe instrumenty prawne stosowane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka
6. Praktyka rozpatrywania skarg indywidualnych przeciwko Polsce
7. Zakończenie
8. Bibliografia