Sądy i Trybunały w Polsce

Sądy i Trybunały będące jednym z filarów władzy oraz szeroko rozumianej polskiej państwowości, należą do konstytucyjnego systemu organów państwowych. Władza sądownicza od wieków kształtowana była na podstawie prawa, którego ewolucja oznaczała jednoczesną ewolucję samej instytucji. Kształtowanie się władzy sądowniczej jako odrębnego, niezależnego i niezawisłego ciała państwowego, ma swoje początki w nowożytnej myśli politycznej, której wyrazem był traktat filozoficzny „O duchu praw” autorstwa Charlesa Louisa de Secondata zwanego Monteskiuszem. Od niego bowiem zaczyna się historia obecnego systemu sądowniczego i w nim można doszukiwać się ideowych źródeł jego funkcjonowania. Niniejsza praca stanowi analizę polskiego systemu sądownictwa pod względem aksjologicznym, ustrojowym oraz strukturalnym.

W rozdziale pierwszym dokonane zostało częściowe omówienie historyczne oraz ideowe istnienia trójpodziału władzy, a także wynikającego z niego wyodrębnienia władzy sądowniczej. Zasady ustrojowe dotyczące sądów oraz Trybunałów wynikające z przepisów najważniejszego, z punktu widzenia prawa krajowego, aktu normatywnego, jakim jest Konstytucja, zreferowane są w oddzielnych podrozdziałach z uwagi na swój wielowątkowy charakter. W pierwszej kolejności przedłożona została historyczna strona funkcjonowania władzy sądowniczej oraz powstały na jej bazie, obecny stan rzeczy. Następnie w ogólny sposób opisany został filozoficzny oraz organizacyjny aspekt działania sądów i trybunałów, by w dalszej kolejności przejść w omówienie niezależności sądownictwa, niezawisłości sędziów ich statusu materialnego, kończąc na analizie prawa do sądu.

W drugim rozdziale objaśnieniu poddane zostały stricte krajowe przepisy dotyczące działania oraz struktury sądów. Poczynając od sądów powszechnych, przez szczególne kończąc wreszcie na tych stojących na szczycie hierarchii polskiego sądownictwa, opisane zostały pozycje ustrojowe instytucji, kompetencje wynikające z Konstytucji i ustaw, elementy wyróżniające je spośród pozostałych sądów, sposoby sprawowania kontroli i orzekania, a także sposoby kreowania ich składów personalnych oraz organów wewnętrznych.

Trzeci, a zarazem ostatni rozdział, poświęcony został w całości trybunałom. Podzielenie go na dwie części ma służyć rzetelnemu opracowaniu zasad dotyczących funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego oraz Trybunału Stanu. Podobnie jak w przypadku sądów, omówieniu poddane zostały ustrojowe aspekty istnienia tychże instytucji, właściwości rzeczowe, sposoby kontroli oraz postępowania przed nimi, rodzaje orzeczeń i wyroków oraz ich konsekwencje, a także metodyka tworzenia składu osobowego trybunałów i organów działających w ramach ich funkcjonowania.